Марко Коловски
Идејата за овој проект (или за ова практично помагало на сите истражувачи на македонската музичка историја, како и на љубителите на музиката кај нас и во светот), се роди во некое од мноштвото истражувања, барања и трагања низ периодиката во Македонија, од периодот меѓу двете светски војни до денес, а сврзани со проучување на некој единечен проблем. Или со пишување на одделна монографија и статија. Во текот на тие мачни прелистувања и прелистувања на правливите страници на весниците и списанијата што излегувале кај нас во овој период, трагајќи или, само проверувајќи некој факт, прашањето што си го поставував беше: мора ли секогаш вака? Или: мора ли секој вака? Мора ли постојано да се губат, не часови, ами недели и месеци во оваа, од една страна – макотрпна, а од друга – неизбежна работа?
И, еве, овој проект, макар и со неколкуте фази што следат, треба да е одговор на тие прашања. И, што е поважно, треба да е драгоцено средство да се одбегнат мачните иаскуства за кои зборував за секој иден истражувач или само љубител на музиката. Треба, исто така, да е средство што ќе помогне да се уточнат, прецизираат мноштвото сомнителни или полусомнителни податоци што децении кружат низ македонската публицистика. Пренесувани (цитирани) од публикација во публикација, божем се пренесува предание „од колено на колено“.
Проектот „Дигитална архива на македонската музичка критика“, всушност може многу лесно да прерасне во сеопфатен проект со наслов „Дигитална архива на македонската музика“. И тој, откако со моите драги колешки наведени во импресумот, влеговме во негова реализација, го форматиравме да биде отворен за такво проширување. Оттаму уште од првиот дел што е опфатен во првата етапа (1935-1960) беа содржани и неколку важни статии, хроники, осврти, па и информации. Всушност сè она што сметавме дека е важно за овој, почетен и веројатно од аспект на науката – најтаинствен (да не речам „најматен“) период на нашата понова музичка историја. Во петте децении што следат потоа ваквите написи (интервјуа, осврти и сл.), покрај критиките станаа составен дел од оваа дигитална архива
Во првата фаза ние, освен временското ограничување (па и жанровското), моравме да ги земеме предвид само весниците и списанијата што излегувале во тоа време: Тоа се весникот „Јужни преглед“ (излегувал од септември 1927 до ноември 1939 година), весникот „Вардар“ (излегувал од 1932 до 1936 година), весникот „Лесковачки гласник“ (заради тоа што во Лесковац во 1936 година работел Прокопиев и пишувал за него), „Нова Македонија“ – како своевиден столб на македонското новинарство речиси цели шест децении, во прво време – неговиот подлисток, а подоцна самостојното списание „Разгледи“. Така беше и во петте наредни фази (1961-2010). Бидејќи проектот сè уште е во развојна фаза, во натамошниот тек од реализацијата ќе бидат опфатени (или се веќе опфатени) и сите други списанија и весници (некои од нив подоцна многу битни и активни, како што се „Млад Борец“, „Екран“ и др.,), а некои, кои се појавија во втората половина на деведесеттите – „Дневник“ и „Утрински весник“, „Вест“, „Време’ итн., што на кој и да е начин се занимавале со некои од поважните аспекти на музичката уметност, низ веќе спомнатите новинарски жанри веќе се опфатени во оваа фаза. Конечно, – Македонската радио-телевизија (поранешните Радио Скопје и Телевизија Скопје). Денес (2024 година) тие се дел од оваа уникатна архива. Со импозантен број (близу 1000) главно критики, но и портрети и документарни и други емисии. Своевиден подвиг беше да се пронајдат речиси 800 критики емитувани на програмите на МРТ што го опфаќаат периодот од средината на педесеттите години од минатиот век па речиси до денес. Сите тие беа „испарени во етерот“, а само некои сочувани во архивите на педантните уметници и творци. Нивното вклучување во оваа база е посебно драгоцено бидејќи тие не можат веќе да се најдат во ниту една јавна архива. Овој сегмент овозможи целата база да добие и нова димензија, – звучна илустрација, односно можност за преслушување на материјалите онака како што оделе на програмите на МРТ. Неколкуте десетини документарни емисии вклучени во оваа фаза се само своевиден патоказ за тоа каде ќе оди развојот на проектот во наредната година: во создавање ДИГИТАЛНА АРХИВА НА МАКЕДОНСКАТА МУЗИЧКА ПУБЛИЦИСТИКА преку вклучување на стотици стручни текстови со илјадници страници објавувани во стручни списанија кај нас и во странство. Од наши автори и посветени на македонската музика. А, кој ќе бидат правците потоа? Бидете трпеливи, драги мои. Подрачјето на македонската популарна музика (од фолк до џез) е речиси недопрено до сега. Архивирањето на македонската музика од сите жанри не е започнато на релевантен начин и останува на единечните обиди во таа смисла. Драгоцени, но крајно оскудни и несистематизирани. И уште многу други работи што треба да се сработат. За да останат за идните генерации и за Македонија и Македонците. Но, како што реков. Да имаме трпение. Идеите бликаат, а можностите (во секоја смисла) се крајно лимитирани. Сепак, како што беше и до сега: ентузијазмот кој го имаме на претек е наш силен адут.
Реализацијата на овој проект (заедно со неговото обмислување во секој одделен сегмент) е огромна и макотрпна работа. Добиената поддршка од Министерството за култура, иако во почетокот сосема скромна, беше неопходна за да можат да се покријат некои од материјалните трошоци за негова реализација (скенирање, програмирање итн.). Се надевам дека таа драгоцена поддршка ќе продолжи и дека во иднина ќе се сообрази со стварниот обем на работа потребна да се реализира еден ваков, повеќегодишен проект. Па дури и ако врз негова реализација работат повеќе од нашите музиколози. Што е дел од плановите за иднина.
Ете, со овие информации, почитувани ве препуштам на возбудливото трагање низ оваа база што во моментот на нејзиното пуштање во јавна употреба содржеше над триста записи. Денес (2024) тие се околу 5800. Сите тие може да се пребаруваат според разни критериуми, со комбинација на повеќе клучни зборови (одделени со запирка), според автори, дела итн. Потоа пронајдените записи (најчесто рецензии) можат да се видат на кој и да е уред (компјутер, таблет, телефон) и да се користат за каква и да е употреба. А можностите за употреба се неограничени.
Патувајте по возбудливите патеки на нашето музичко минато.